Energie rechtvaardigheid in beleid
De energietransitie is meer dan een technologische uitdaging – het is een maatschappelijke opgave met soms grote gevolgen. Hoe verdeel je de baten en lasten van de energietransitie? Hoe en wanneer worden belanghebbenden betrokken bij de besluitvorming? En wie krijgt het laatste woord? Dit soort vragen staan centraal bij het thema Energierechtvaardigheid.
De uitdaging
Een eenduidig antwoord op bovenstaande voorbeeldvragen bestaat niet. Wat als rechtvaardig wordt gezien is immers afhankelijk van de gehanteerde normen en waarden. Die kunnen per persoon, maar bijvoorbeeld ook per regio, verschillen. Hoe maken we het thema Energierechtvaardigheid toch praktisch toepasbaar voor beleidsmedewerkers? Deze vraag staat centraal bij het onderzoek dat Rebel uitvoert in opdracht van de Topsector Energie en RVO. Het doel is om beleidsmedewerkers te ondersteunen bij het maken van goed onderbouwde keuzes, zodat de energietransitie op een zorgvuldige en transparante manier vorm krijgt.
De aanpak
Rebel ontwikkelt tools die lokale en regionale beleidsmedewerkers helpen bij het herkennen en wegen van rechtvaardigheidsvraagstukken op het gebied van de energietransitie. We doen dit aan de hand van concrete casussen uit de praktijk. Daarbij raadplegen we een groot aantal partijen die zich met het thema bezighouden, zoals wetenschappers, beleidsambtenaren en energiecoöperaties.
.
Update mei 2025
Samen met de Topsector Energie werken we aan tools voor beleidsmedewerkers bij het agenderen en afwegen van een eerlijke energietransitie in beleid. De vragen die daarbij komen kijken staan in het kennisblad.
In werksessies over casussen uit het verleden leerden we hoe belangrijk dat is:
- Bij energiebesparing van woningen zagen we dat veel subsidieprogramma’s nog een ‘one size fits all’-aanpak kennen. Wat bleek is dat dat doelgroepenanalyses vaak technisch ingestoken zijn (zoals energielabels of type woning), terwijl sociale factoren (zoals inkomen, vertrouwen in overheid of taalbarrières) minstens zo bepalend zijn voor wie mee kan doen. In veel gevallen blijken bijvoorbeeld energiecoaches veel effectiever voor het bereiken van huishoudens die anders niet profiteren en zich niet snel aanmelden voor reguliere subsidies. Duidelijke bestuurlijke kaders zijn cruciaal, zo noemde één van de deelnemers: “Wij gebruikten het uitgangspunt ‘ongelijk investeren voor gelijke kansen’, dit was een duidelijk bestuurlijk kader”
- Bij participatie bij zon- en windprojecten blijkt dat procedures niet altijd rekening houden met de ‘doenvermogen’ van inwoners. En het belang van het erkennen van eerdere negatieve ervaringen in een gebied kwam naar voren. Een deelnemer noemde: “Herstellen van onrechtvaardige situaties doen we vaak met financiële compensatie. Maar juist erkenning is van belang. Bijvoorbeeld toegeven dat er sprake is van een oneerlijke situatie, of echt ingrijpen.
Op basis van gesprekken met beleidsmakers en de klankbordgroepen werken we aan bruikbare tools:
- De Checklist Doelgroepen stelt in staat om beleid te ontwikkelen met specifieke uitgangspunten, maatregelen en communicatie die rekening houdt met de verschillende doelgroepen.
- De Checklist Eerlijke Instrumenten is een hulpmiddel dat veelgebruikte beleidsinstrumenten bundelt met inzichten uit evaluaties en praktijkervaringen, met specifieke aandacht voor een eerlijke energietransitie.
Wat staat er komende tijd op het programma?
- Op 16 mei testen we onze concept-tools op het Energy Justice Festival. Aanmelden kan nog hier
- Eind mei volgen werksessies waarin we de tools testen in casussen over de (buurt)batterij en het gemeentelijk warmteprogramma, en brengen we een werkbezoek aan Borssele.
Heb jij kennis of voorbeelden die kunnen bijdragen? We nodigen je van harte uit om mee te denken.
Impact
Het thema rechtvaardigheid vaker en beter meewegen in lokaal en regionaal energiebeleid.
De ervaring van een Rebel
