Financiële verkenning voor een klimaatadaptieve gebouwde omgeving

In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) onderzocht Rebel de maatschappelijke baten van klimaatadaptatie in de gebouwde omgeving van Nederland. Dit project is uitgevoerd in samenwerking met Arcadis, dat de maatregelpakketten en kostraming samenstelde.

Klimaatverandering vraagt om structurele aanpassingen in onze leefomgeving. Daarom verkenden we de baten van het voldoen aan de landelijke Maatlat voor een groene, klimaatbestendige gebouwde omgeving. Arcadis heeft op basis van wijktypen (bijv. hoogbouw of vooroorlogse appartementen) en ondergrondtypen (bijv. polder of hellende zandgronden) bepaald welke maatregelen nodig zijn om te voldoen aan de Maatlat – en wat deze kosten. Op basis hiervan identificeerden we maatschappelijke en financiële baten, die we koppelden aan specifieke baathebbers.

Onze analyse toont aan dat veel baten neerkomen bij partijen die niet automatisch verantwoordelijk zijn voor de bekostiging, zoals het Rijk, verzekeraars of vastgoedeigenaren. Dit onderstreept de noodzaak van een eerlijke verdeling van de kosten. We werkten met de Ladder der Bekostiging, die helpt om de financieringslogica te structureren volgens het principe: “wie profiteert, betaalt”.

De analyse laat verder zien dat niet-ingrijpen geen optie is: alleen al de vermeden schade (zoals wateroverlast of hittestress) vertegenwoordigt een waarde van ruim €70 miljard tot 2050. Investeren in klimaatadaptatie is dus niet alleen wenselijk, maar ook financieel verstandig. De totale baten zijn berekend op €143 miljard, tegenover een investering van €102 miljard. Daarmee heeft Nederland een sterke maatschappelijke businesscase voor klimaatadaptatie.

Bijzonder is dat 40% van de benodigde investeringen bestaat uit groene maatregelen, zoals wadi’s, bomen en groene daken. Deze zijn relatief kosteneffectief, leveren brede maatschappelijke baten op (zoals verkoeling, biodiversiteit en gezondheid) en vergen minder onderhoud – ten opzichte van grijze maatregelen – dan vaak wordt aangenomen. Door functieverandering – bijvoorbeeld stoepen versmallen of tuinen vergroenen – kan bovendien extra ruimte ontstaan voor groen, wat de businesscase verder versterkt.

We bevelen aan om programmatisch te werken: start met wijken waar de kosten-batenverhouding het gunstigst is, zoals historische binnensteden en bedrijventerreinen. Het is daarbij belangrijk om rekening te houden met de onderhoudsplanning: door klimaatadaptieve ingrepen te combineren met groot onderhoud kunnen de kosten aanzienlijk worden gedrukt. Ook blijkt dat het combineren met andere beleidsdoelen – zoals de opgave voor groen in en om de stad – synergievoordelen oplevert. Zo maken we de stap naar een toekomstbestendige leefomgeving realistisch én betaalbaar.